Dersimiz su: ‘Daha kötü günler bizi bekliyor’

Bursa’da her çevre mühendisi söyler ki; boyahanelerin bir tane resmi izinli yeraltı su kuyusu varsa 4-5 tane de kaçak kuyuları vardır. Ve daha vahim olanı, kullandıkları suyu yani kimyasal ve pis atık suyu tekrardan bu yeraltı su kuyularına geri basarlar. Bu bir halk sağlığı sorunudur. İleriki yıllarda Bursalıların çeşmesinden kimyasal su akmasına neden olabilir. Peki, bunu önlemek için herhangi bir çalışma yapılıyor mu?

Bursa Büyükşehir Belediye Başkanı Mustafa Bozbey, Doğancı Barajı kenarında Çınarcık Barajı ve kentin susuzluğuyla ilgili açıklamalarda bulundu. Nisan 2024’ten bu yana DSİ marifetiyle 52 su kuyusu açtıklarını, sadece bu yıl 45 su kuyusunun açıldığını, içme (çeşme) suyunu sağlamak için toplamda 155 yeraltı su kuyusunun olduğu bilgisini paylaştı. Zaman zaman da çökmelerin olduğunu, çökme olunca ilave su kuyularının açıldığını söyledi.

2 Ağustos 2025 tarihli ‘Nilüfer Atık Su Kanalı ve Su Savaşları’ yazısında köylülerin çökme yaşandığını sözlerini aktarmıştım. Yazı bir yanda dursun, Başkan Bozbey’in açıklamada soruya verdiği yanıta bakalım:

“Kesinlikle bir halk sağlığı sorunudur. Bunu yapanlar varsa hakikaten önemli bir şey. Bizim 155 kuyu, bu sene 45 tane açtık. Bir buçuk yılda 52 kuyu açtık. Birçoğu suya erişim konusunda su tabanı düştüğü için su çekemiyor o pompaların yakınlarına açılan kuyular. Bir kısmı da yeni farklı bölgelere, DSİ’den izin aldığımız bölgelere açılan kuyular. Bunun yanında çeşitli kooperatiflerin kuyuları da var. Osmangazi Kooperatifi’nin olduğu gibi. Bunun yanında DSİ’nin izin verdiği fabrikaların açtığı, kullandığı kuyular var. Bunların takip edilmesi, denetlenmesi gerek. Aslında fabrikaların kullandığı suyu denetlemek çok basit. Teknik adamım, mühendisim. Matematik üzerinden hesap yapayım. Nasıl denetleneceğini çok basit biçimde hemen söyleyeyim. Her bir boyahanenin boyadığı keteni, kumaşı vardır vs. Bunların her birinin boyanırken harcadığı su miktarı vardır. Kaç ton kumaş, hangi kumaştan boyadığını alın tonajını, bir tona ne kadar metreküp su harcanıyor çarpın, tüketim miktarı çıksın ortaya. Eğer o saatte o çektiği kuyudan ondan az görünüyorsa başka bir sorun var. Bunu takip etmek de çok kolay. Bu denetimi yaparsan fabrikaların ne kadar su tükettiğini, fazla ya da eksik su tükettiğini tespitini yapar, ona göre de cezalandırır ya da takdir edersiniz.”

Bu uzun konuşmanın yukarıdaki soruya yanıt olmadığı aşikâr. Soru; ‘Boyahanelerin pis, kimyasal atık sularını yeraltına basmalarına karşı yapılan çalışma var mı?’ Başkan Bozbey’in cevabından anlıyoruz ki; Belediyenin buna yönelik ne bir bilgisi ne de bir çalışması mevcut.

Eski Belediye Başkanlarından Erdem Saker, yeraltı su kuyularının açılmasıyla ilgili, “Su ihtiyacı olan herhangi bir firma veya yerleşim bu ihtiyacını miktarıyla gösterecek şekilde belgesiyle DSİ’ye müracaat eder, DSİ o suyu temin etmek üzere kuyu açmasına izin verir, o açtığı kuyuya ancak o kadar miktarda su çekebilir. Bunu da DSİ kontrol eder. Fazlasını çektiği anda belgeyi iptal eder” bilgisini paylaştı.

Kayıhan Pala ise, Bursa’daki su sorununun 20 yıldır olduğunu, 2012 yılında Bursa’nın Şırnak’tan sonra kendisine en az su sağlayan kent olarak kayıtlara geçtiğini hatırlattı. Pala, “Nüfusun çok hızlı arttığını, endüstrin beklenen çok ötesinde büyük bir gelişme gösterdiğini ve çok ciddi su çektiğini, ayrıca tarımda da sulamanın bilimsel ölçütlere göre yapılmadığını, bunlara da iklim krizi eklenirse bu kentin Evliya Çelebi’nin dediği ‘Velhasıl Bursa sudan ibarettir’ bir kent değil, su yoksulu bir kent olacağını anlatmaya çalışıyorduk. Bundan sonra daha kötü bizi bekliyor olabilir” dedi.

İstanbul Teknik Üniversitesi'nden Prof. Dr. Seval Sözen’in sözlerini hatırlayalım: “Bir şehrin taşıma kapasitesinin oraya sağlanabilecek su miktarıyla kısıtlı olması gerek.”

Doğal kaynaklar sonsuz değil. Bursa’daki su kaynakları ne artan nüfusa ne de sanayiye ne de su şirketlerine yeterli gelmiyor. Sanayinin kullandığı suyun miktarı ve oluşturduğu atık su miktarına ilişkin halen daha net bir veri yok.

Sadece Çınarcık Barajı’ndan 75 milyon metreküp su TEKNOSAB’a gidecekken, Uluabat Gölü’nden Deri OSB’ye su aktarılırken, Gölbaşı Göletinin yanındaki vanadan sanayiye her gün su çekilirken, İznik Gölü’nü etrafını saran sanayi tesisleri harıl harıl tüketirken, Bursa’nın toplam su kaynaklarının sadece yüzde 15’ini sanayinin kullandığı verisi ne kadar doğru?

32 özel şirket Uludağ’ın doğal kaynak sularını şişelerken, paketlenmiş su tesislerinin içme ve kullanma suyunun yüzde 4’ünü kullandığı ne kadar doğru? Şu bilgiyi de ekleyelim; debinin en düşük olduğu dönemde şirketlere su tahsis miktarı belirleniyor.

Köylülerin aktardığı bilgilere dönersek: “Demirtaş OSB’de ne kadar yeraltı su kuyusu var kimse bilmiyor. Sadece Özdilek fabrikasının içerisinde 37 tane pompa var. Yeraltından çektiği su. Hepsi de ruhsatsız. TOFAŞ da 100 tane pompa var diyorlar.”

Yeraltı sulama sistemleri 1969 yılında çıkarılan kanunla yönetiliyor halen daha. Yerüstünden 7 metre altındaki su devletin. Devlet Su İşleri, bu nedenle 8 metreye kadar su kuyularına izin veriyor. Ama 8 metrede su yok. Kaçak kuyuların belirlenmesini sağlayan, yeraltının röntgenini çeken bir teknolojik cihaz da mevcut.

Bursa, Konya Ovası gibi delik deşik olmadan…

Kestel’deki Çimento Fabrikasının ilçenin havasını katlettiği gibi, kanser vakalarını patlattığı gibi, basılan kimyasal sular çeşmelerden akmadan…

Nilüfer Çayı’nın Atık Su Kanalı’na dönüştüğü gibi yeraltı suları da ‘atık su’ haline gelmeden…

Yeraltı su kaynakları da tamamen tükenmeden…

“Yeraltı su tüketimini ortadan kaldırmamız lazım.” Bozbey’in sıraladığı önlemler; kayıp-kaçak oranının azaltılması, gri su kullanım sistemleri, az suya ihtiyaç duyan bitkilerin kullanılması, yeni yeşil alanlar kazandırılması, bilinçli tarımsal sulama, yağmur suyu hasadı, deniz suyunun arıtılması, eğitim ve planlamanın yanı sıra…

Ya nüfus azalmalı ya şirketler suyu bırakmalı ya da sanayi kendi suyunu, kullandığı suyu arıtarak yeniden kullanabilir hale getirmeli.