Bir zamanlar Bursa’da eğlence ve sinema

Kemal SELÇUK

Bursalı araştırmacı-yazar Ekrem Hayri Peker’in şehrin kültürel belleğine katkılar sağlayacak iki kitabı daha raflardaki yerini aldı. "Yerel Basının Gözünden Bursa’da Sinema ve Magazin" ile "Bursa’da Eğlence Hayatı" adlarını taşıyan kitaplar, Ekin Yayınevi’nden çıktı.

"Sizi Bursa’nın yaşam kültüründe bir yolculuğa çıkarmak istiyorum" diyen Peker, 1930-1960 yılları arasını kapsayan "Bursa’da Eğlence Hayatı" çalışmasında okuru adeta masalsı bir dünyaya davet ediyor. Çok sayıda kaynağın taranarak yazıldığı kitaba birbirinden hoş fotoğraflar eşlik ediyor. Okur, yazarın da dediği gibi kitapta unutamayacağı bir kültürel yolculuğa yelken açıyor.

Kitapta neler yok ki… Halkın başlıca eğlencesi olan milli bayramlar, panayırlar, bayram yerleri, sinema, güreş, şehre gelen şarkıcılar-türkücüler-gazelhanlar, çadır tiyatroları, futbol maçları… Bahar ve yaz aylarında gidilen mesire yerleri, Uludağ, sahil kenarları… Gölbaşı’nda veya Uludağ’da avcılık, derelerden, Nilüfer Çayı’ndan balık tutmak ve yüzmek, sonra müzikli çay bahçeleri… 
O günleri daha iyi anlamak için bir kronolojiyi metnin girişine koyduğunu kaydeden Peker, “Bursa’da yayımlanan dönemin Hakimiyet Milletindir, ANT ve Yeni ANT gazetelerinde yer alan haberlerden, anı kitaplarından ve o yıllarda yaşamış kişilerin anılarından faydalandım,” diyor.

O dönemin eğlence hayatını okurla buluşturan Peker, şehirde ramazan aylarında sahneye Karagöz-Hacivat, meddahlar, ortaoyuncuları çıktığını hatırlatarak, şunları dile getiriyor:
“Pınarbaşı’na çadırlar kurulurdu. 1950’li yıllarda Setbaşı’ndaki Saray Sineması’nın alt katında Kervansaray Gazinosu’nu görüyoruz. Kültürpark açıldığında İzmir’deki Kültürpark’a benzemesi için gazino ve pavyonlar açılmıştır. Şehir içinde Romans ve Kükürtlü gibi müzikli çay bahçelerinin yanı sıra, Bursa’nın kalburüstü kesimine hitap eden Havuzlu Park ve Park Otel gibi mekânlar vardı. Daha sonra Heykel’de Roof açıldı.”

Bursa’nın o yıllarda 150-160 bin nüfuslu bir yer olduğunu ve seksenlerin başında da 400 bine ulaştığını ifade eden Peker, "O yılların Bursa’sındaki eğlence yerlerini beraber gezelim, ne dersiniz?" diyor.

'Sinema sadece sinema değil'

Ekrem Hayri Peker, “Bursa’da Sinema ve Magazin”de de, 1950-1960 yılları arasında yerel basının gözünden yola çıkarak, okuru o dünyayla buluşturuyor. Araştırmasında “sinemanın sadece sinema olmadığı” gerçeğine ulaştığını vurgulayan Peker, sözlerini şöyle sürdürüyor:

"1950 yılından başlayarak incelediğim 11 yıllık yerel gazetelerde Türk sinemasına ayrılan yer bir nüshayı bile doldurmuyordu. Oysa, Bursa film çekilen bir yerdi. Üstelik her yıl 50-70 film çevrilen İstanbul’un dibindeydi. Gazetelerin Hollywood haberlerine tam sayfa ayırdığını görünce, Halkevlerinin neden kapatıldığını bir kez daha anladım. Anadolu’nun dört bir yanına yayılmış şubeleriyle, başta tiyatro ve sinema olmak üzere bir kültür merkezi olan, halk kültürünü derleyen Halkevleri kapatılınca, televizyonun bilinmediği, radyo sayısının yüz binlerde olduğu, Türkiye’nin dörtte üçüne radyo yayınlarının ulaşmadığı, İstanbul ve Ankara’da basılan gazetelerin il ve ilçelere bir hafta veya on beş günde bir ulaştığı bir ülke Amerikan kültürüne teslim edildi. Yerel veya ulusal gazeteler, dergiler Hollywood sözcüğünü sürdürdüler ama 1960’ların başında Yeşilçam Hollywood’u yendi ve bunu günümüze kadar sürdürdü."

Ekrem Hayri Peker

1954 yılında Bursa Mustafakemalpaşa’da doğdu. Anadolu Üniversitesi Kimya Mühendisliği bölümünü bitirdi. 30 yıl tekstil sektöründe çalışan Ekrem Hayri Peker, 4 yıl Özbekistan’da bulundu. Gözlemlerini ve Anadolu’yla bağlarını kitaplaştırdı.

Tekstil Teknik Dergisi, Konfeksiyon Teknik, Kimya Dergisi ve İran’da yayınlanan Nassaji Emrouz dergilerinin yazı kurullarında yer alan Peker'in, Ev Tekstili, Kauçuk Dergisi, Örme Dünyası, Türk-Chem dergilerinde ve Bursa’da Meydan, Kent ve Yeni Marmara Gazetesi, Pusula, Bursa’da Yaşam, Bursa Defteri, Şehrengiz, Bursa Araştırmaları Vakfı dergisi, Çini, Güney Bursa, Patikalar, Bursa Günlüğü, Yenişehir Gazetesi, Turan, PERSPEKTİF, HOSAB Dergilerinde ve TUGİK-TOSYÖV-ALTIN MİRAS gibi kuruluşların sitelerinde makaleleri yayınlandı. Ayrıca, Bursa Söz, Bursa Life, Sonhaber16, Parlamento Haber, Çanakkale'nin Sesi ve yazar portal.com sitelerinde çok sayıda yazısı yayınlandı.

www.belgeseltarih.com ve tekstil sektörüne yönelik www.teksarge.com sitelerinin kurucularından olan Ekrem Hayri Peker, mesleki bilgilerini Tekstilcinin El Kitabı (2011), Tekstil El Kitabı (2013), Tekstile Giriş (2015), Tekstilciler İçin Baskı El Kitabı (2017) ve Örme El Kitabı (2019) adlarıyla kitaplaştırdı.

İflah olmaz bir tarih okuru olan yazar, okuduklarını mühendis gözüyle incelediklerini yazıya dökmeye başladı. Teşkilat-ı Mahsusa’dan Kuşçubaşı Hacı Sami Bey (2012-2017), Özbek Mektupları (2013), Anadolu’dan Kafkasya’ya Zekeriya Efendi (2015, İnegöl’de Nostaljik Bir Gezinti (2017) ve Yeşim Taşı Ön Türk Tarihinden ve Türk Tarihinden Kesitler (2017), Yeni Bir Cihan İmparatorluğu Kurma Mücadelesi TEŞKİLAT-I MAHSUSA (2020) ve Emirsultan-Heykel Arasında Nostaljik Bir Gezinti, Altıparmak-Muradiye-Çekirge Arasında Nostaljik Bir Gezinti (2020), Çerkes Sürgünü, Keşiş Dağındaki Zeus Bursa’da Sinema, Anadolu’dan Semerkant’a Semerkant’tan Anadolu’ya, Taşların Yolculuğu (2021), 1950-1960’lı Yıllarda Bursa’da Kültürel ve Sosyal Değişim ve 19301-960 Yıllarında Bursa’da Eğlence Hayatı (2022) kitapları yayınlandı.

Ayrıca Tekstile Giriş, Zeus’un İzinde, Özbek Mektupları, Kendi İşletme Dilini Yaratmak, Yeşim Taşı Tarih Türklerle Başlar ve Bursa Sinemaları adında altı kitabı dijital olarak yayınlandı.

Gazetelerin yanı sıra kitaplardan, dergilerden, makalelerden yararlanan Peker’in çalışmasında, birbirinden ilginç film afişleri ve haber kupürleri de yer alıyor. Birer ikona dönüşmüş film yıldızları hakkında bilgilerin de bulunduğu kitap, o dönemi merak edenler kadar araştırmacılar için de önemli bir kaynak niteliğini taşıyor.