Bursa'da ilçelerin insani gelişme endeksi sonuçları

İnsani Gelişme Vakfı (İNGEV) "İnsani Gelişme İçin; Tüketiciden İnsana Geçiş" adıyla yayınladığı raporda[1], Türkiye'nin en yüksek nüfusu olan 161 ilçesine ilişkin insani gelişme endeksi sonuçlarını açıkladı.

İnsani Gelişme Endeksi - İlçeler (İGE-İ) Araştırması, her ne kadar Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından 1990 yılından bu yana yayınlanan raporlara benzer bir yöntemle Türkiye özelinde ilçe düzeyine indirgenerek hazırlanmış gibi görünse de UNDP'nin raporlarından bazı farklılıklar içeriyor. Örneğin ekonomik durum UNDP raporlarında "satın alma gücü paritesine göre kişi başına düşen ulusal gelir" ile değerlendirilirken, İGE-İ çalışmasında ekonomik durum göstergesi olarak kişi başına düşen gelir (ilçe bazında elde edilemediği için) kullanılamıyor, bunun yerine 8 değişken kullanılıyor:

- Alışveriş merkezi varlığı

- Banka çeşitliliği

- On bin kişiye düşen şube sayısı

- Kiralık konut piyasa bedeli

- Satılık konut piyasa bedeli

- Satılık konut piyasa bedelinde değişim oranı

- Hipermarket varlığı

- Yaş bağımlılık oranı (işgücü nüfusunun işgücü olmayan nüfusa oranı)

Araştırmacılar bu çalışmanın ölçüm metodolojisinde hem ilçe düzeyinde olması hem de belli ölçekteki ilçeleri kapsaması açısından farklı bir yöntem izlendiğini açıklıyorlar. Metodoloji özellikle veri seti düzeyinde farklılıklar içeren bir yapıda şekillendirilmiş; ancak endeksin hesaplama yönteminde Birleşmiş Milletlerin metodolojisi model alınarak ilçe düzeyindeki veri setine uyarlanmış.

İlçe düzeyinde sosyal, ekonomik ve çevresel faktörlere yönelik bileşenlerden oluşan İGE-İ;

- Yönetişim

- Sosyal kapsama

- Ekonomik durum

- Eğitim

- Sağlık

- Sosyal yaşam

- Çevre ve ulaşım göstergelerini içeriyor.

Araştırmada yönetişim alanında beş, sosyal kapsama alanında on altı, ekonomik durum alanında sekiz, eğitimde yedi, sağlıkta altı, sosyal kapsama alanında dört, sosyal yaşamda beş, belediye çevresel performans ve ulaşım alanında ise beş değişken kullanılmış. Dolayısıyla İnsani Gelişme İlçeler Endeksi'nin hesaplanmasında 7 ana başlıkta toplam 52 değişken ele alınmış.

İnsani gelişmenin birtakım alt boyutlarının olması, bu boyutlara ilişkin endeks hesaplamalarını da zorunlu kılmıştır. Ana endeks olarak kurgulanan İnsani Gelişme Endeksi de zaten bu alt boyutların bir bileşkesidir. Tüm boyutların eşit oranda insani gelişmeyi etkilemediği kabul edildiğinden endeksin hesaplanmasında ağırlıklandırılmış ortalama yönteminden faydalanılmıştır.

Bursa'dan dört ilçe araştırma kapsamına alınmış: Osmangazi, Yıldırım, Nilüfer ve Bursa. İGE-İ ana sonuçlarında 161 ilçe arasında Nilüfer 5.sırada yer alarak büyük bir başarı göstermiştir. Bursa'nın ilçelerinden yalnızca Nilüfer "Çok Yüksek İnsani Gelişme" kategorisinde yer almış, geriye kalan üç ilçe "Yüksek İnsani Gelişme" kategorisinde yer alabilmiştir. İlçelerin İGE-İ ana endeksi ile alt endekslerdeki sıralamaları Tablo 1'de verilmiştir.

Tablo 1. Bursa ilçelerinin İGE-İ alt endekslerdeki sıralamaları

Nilüfer, sosyal kapsama dışındaki alt endekslerin tamamında Bursa'nın en üst sıradaki ilçesi konumundadır. Ana endeksteki 5.sırasına karşın, alt endekslerde sıralamadaki yeri 8 ile 25 arasında değişmektedir. Nilüfer ilçenin eğitim düzeyi, ekonomik durum ve sağlık kuruluşlarının varlığı ile diğer ilçelerden açık ara öndedir. Sıralamadaki en kötü yeri yönetişim ve saydamlık endeksidir.

Osmangazi, Nilüfer'den sonra Bursa'nın ilçeleri içerisinde genel olarak 2.sıradadır. Ancak sağlık alanında ikinciliği İnegöl'e kaptırmış görünmektedir. Sosyal kapsama endeksinde 3.sırada olan Osmangazi, belediye çevresel performans ve ulaşım endeksinde ise son sıradadır. Osmangazi'nin sosyal kapsama ve sosyal yaşam alt endekslerindeki sırası Nilüfer'e çok yakındır.

Diğer alt endekslerle karşılaştırıldığında Yıldırım'ın sosyal kapsama endeksinde 6.sırada bulunması şaşırtıcıdır. Yıldırım'da diğer ilçelere göre aileye, çocuklara, gençlere, kadınlara, mültecilere, engellilere ve hasta/yaşlılara sunulan hizmetlerin çeşitliliği/kalitesinin ve belediyecilik hizmetlerinin ve kalitesinin daha yüksek olduğu anlaşılmaktadır. Araştırmada sosyal kapsama endeksi hesaplanırken kullanılan 16 değişken şunlardır:

- Aileye Yönelik Hizmetlerin Çeşitliliği

- Aileye Yönelik Hizmetlerin Kalite Puanı

- Çocuklara Yönelik Hizmetlerin Çeşitliliği

- Çocuklara Yönelik Hizmetlerin Kalite Puanı

- Gençlere Yönelik Hizmetlerin Çeşitliliği

- Gençlere Yönelik Hizmetlerin Kalite Puanı

- Kadınlara Yönelik Hizmetlerin Çeşitliliği

- Kadınlara Yönelik Hizmetlerin Kalite Puanı

- Mültecilere Yönelik Hizmetlerin Çeşitliliği

- Mültecilere Yönelik Hizmetlerin Kalite Puanı

- Engellilere Yönelik Hizmetlerin Çeşitliliği

- Engellilere Yönelik Hizmetlerin Kalite Puanı

- Hasta ve Yaşlılara Yönelik Hizmetlerin Çeşitliliği

- Hasta ve Yaşlılara Yönelik Hizmetlerin Kalite Puanı

- Belediyecilik Hizmetlerinin Çeşitliliği

- Belediyecilik Hizmetlerinin Kalite Puanı

Yıldırım ayrıca Belediye çevresel performans ve ulaşım endeksinde de Osmangazi'yi geçmiş ve 22. sıraya yerleşmiştir.

İnegöl, Bursa'nın dört ilçesi içerisinde genel olarak ve alt endekslerin 5'inde en kötü sıralamaya sahiptir. Sağlık alt endeksinde 2. ve belediye çevresel performans ve ulaşım endeksinde 3. sıradadır.

İnsani Gelişme Endeksi - İlçeler Araştırması Bursa'nın dört ilçesinin ana hatlarıyla insani gelişmişlik düzeyini ve bu ilçelerin Türkiye'de nüfusu en fazla olan ilçeler içerisindeki yerini göstermesi bakımından önem taşımaktadır.

Araştırma yerel yöneticilere ve elbette birer yurttaş olarak seçmenlere, ilçelerinde sunulan ve sunulmayan hizmetleri gözden geçirmesi ve tercihlerini buna göre belirlemesi bakımından veriye dayalı bir zemin sunmaktadır.

[1] ŞEKER M, BAKIŞ Ç ve DİZECİ B. İnsani Gelişme Endeksi - İlçeler (İGE-İ) 2017 TÜKETİCİDEN İNSANA GEÇİŞ, İnsani Gelişme Vakfı, Yayın No:3, İstanbul, 2018.