Yan sanayide işçilere ücretsiz izin ve Kod-29 dayatması

PELİN AKDEMİR / BURSAPORT

Yarı iletken madde olan mikroçip, otomotiv yapımında daha çok fren, şanzıman ve sürücü destek özelliklerinde, günümüzde ise hemen hemen arabanın bir çok alanında kullanılıyor. Mikroçip, geçmişte manuel olan sistemlerin daha otomatik ve elektronik olması anlamına geliyor. Yani mikroçip arabanın beyni diyebiliriz.

Pandeminin dünyayı etkisi altına almaya başlamasıyla dünyada otomotiv sektöründe duraklama yaşandı. Bu duraklamayla mikroçip üreticileri imalatı otomotivden alarak ağırlığı elektronik eşya sektörüne yöneltti. Otomotiv sektöründe tekrar çarklar dönmeye başlayınca mikroçip üreticileri her iki sektörün talebini karşılamakta zorlandı.

Küresel çapta etkisini gösteren mikroçip tedarik sorunu Türkiye'de Oyak Renault, Tofaş, Honda, Ford gibi büyük otomotiv fabrikalarında duraklamalara neden oldu. Büyük fabrikalardaki işçiler kısa çalışma ödeneğinden yararlanabilirken yan sanayide çalışan işçiler ücretsiz izine çıkarıldı. Sendikalaşmak isteyen işçiler ise patronların ücretsiz izin ve Kod-29 tehdidiyle karşı karşıya kaldı.

'SERMAYENİN KENDİ ÜRETİMİNİ PLANLAYAMAMASI'

Mikroçip tedarik sıkıntısının ve pandeminin otomotiv sektörünü ve işçileri nasıl etkilediğini Tüm Otomotiv ve Metal İşçileri Sendikası (TOMİS) Genel Başkanı Dilbirin Acar'la konuştuk.

Neden mikroçip üreticileri ağırlığı elektronik eşya sektörüne yöneltti?

Çünkü otomotiv sektörünün geleceğinde belirsizlik vardı. İlk pandemi ortaya çıktığında otomotiv üretiminde nasıl bir gelişme olacağı belli değildi. Mikroçip üreticileri bu belirsizlikten dolayı elektronik sektörüne yöneldi. Otomotiv tekrar hızlı bir dönüş yapınca bu sefer otomotiv sektörü ve elektronik sektörü karşı karşıya gelmiş oldu. Çip krizi dediğimiz aslında sermayenin kendi krizi. Sermayenin kendi üretimini planlayamaması.

Mikroçipin üretimi hangi ülkelerde oluyor?

Tayvan, Amerika, Güney Kore ve Çin'de üretimi yapılıyor. Türkiye'de üretilmiyor. Amerika ve Tayvan'da şuan kuraklık yaşanıyor. Konu hakkında fazla bir bilgimiz olmamakla birlikte, kuraklıktan dolayı bile çip krizinin yaşandığı, işletmelerin durma noktasına geldiği söyleniyor.

Türkiye'deki fabrikalarda tedarik sıkıntısı nasıl yaşandı?

Otomotiv sanayide üretim yapan fabrikalar pandemi nedeniyle üretimi azalttılar. Üretim azalınca ham madde alımını da azalttılar. Tekrar üretim hız kazanınca ellerindeki mikroçip stoğunu kullandılar fakat tekrar tedarik edemediler. Fabrikalarda kısa sürelerde duruşlar oldu. Bir haftalık ya da fabrikanın bazı bölümlerinde duruşlar oldu. Gerçekten bir aylık kapanmanın olduğu bir süreç olmadı.

'ELEKTRONİK SEKTÖRÜNÜN ATAK YAPMASIYLA DENGESİZLİK OLDU'

Neden stok yapılmadı?

Geçtiğimiz yıldaki 3 aylık duruşta önümüzdeki sürecin öngörülememesiydi. Üretim azalınca çipe de ihtiyaç duymayacaklarını düşündüler belki. Ama sonrasında çok ciddi bir artış oldu. Aynı zamanda, evlere kapanılan dönemde, elektronik sektörünün ciddi bir atak yapmasından kaynaklı bir dengesizlik oldu. Bu da sistemin üretimi ve tüketimi, toplumun ihtiyaçlarına göre planlayamadığını gösteriyor.

-Fabrikalarda mikroçip tedarik sıkıntısı yaşanmaya devam ediyor mu?

Şu an Renault ve Tofaş fabrikalarında üretim devam ediyor. Ford da sadece Gölcük fabrikasında üretim durdu. Hyundai fabrikasında çip krizi nedeniyle üretimin durabileceği söyleniyor. Arkadaşlarla görüştüğümüzde şuan üretim için yeterli malzemenin olduğunu söylüyorlar. Son bir aylık süreç Türkiye'de çip krizinin durulmuş durumda olduğunu gösteriyor.

Çip krizi otomotiv sektörünün ihracatında azalmaya neden oldu mu?

İhracatta rekorlar kırılmaya devam ediyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan, "Biz 2021 yılının ilk çeyreğinde aslında bir yıllık ihracatımızı yaptık" diyor. Demek ki bu 3 ayda fabrikalar çok yoğun çalıştı. Fabrikalarda duruş olacağı söyleniyor ama açıklamanın devamında işçilere, "Fabrikaya geri döndüğünüzde hepinizi yoğun bir mesai temposu bekliyor. Buna hazır olun" deniyor. Oysa çip krizini yaratan işçiler değil, sermayenin kendisi.

'VİRÜSE YAKALANAN İŞÇİ SAYILARI SAKLANIYOR'

'Tam kapanma' döneminde fabrikalarda üretim devam ediyor. Pandemiye karşı yeterince önlemler alındı mı?

Arkadaşlarımıza önlemlerin alınıp alınmadığını sorduğumuzda bize yemekhanede, servislerde önlemlerin alındığını, çay molalarının kaldırıldığını, siperliklerin olduğunu söylüyorlar. Ama fabrikanın içerisinde, kapalı ortamda dip dibe çalışılıyor. Herkes aynı malzemeye dokunuyor. Aslında üretimde önlem alınmadı sadece basit bir maskeyle yetinildi. O önlemlerde genelgeler nedeniyle alınan önlemler. Yan sanayi dediğimiz binin altında çalışanı olan fabrikalarda bunlar bile yok. 300 erkek işçi pandemi gibi bir dönemde tek bir lavaboyu kullandı.

Fabrikalarda korona virüsü nedeniyle hayatını kaybeden işçiler oldu mu?

Bu konuda şeffaf bir bilgi yok. Hastalanan işçi sayılarının bir kısmı saklanıyor. Virüs kaynaklı ölen bir işçi için kalp krizi denilebiliyor. Bir fabrikada virüs kaynaklı hayatını kaybeden arkadaşımız için fabrika yönetimi virüsten ölmediğini söylemişti. Ya da fabrika yönetimi işçinin virüsü fabrikadan kapmadığını söylüyor. O işçinin öldüğü hafta, fabrikada onlarca işçi virüse yakalandı.

'SENDİKALAŞMAK İSTEYEN İŞÇİLERİN KARŞISINDA ÜCRETSİZ İZİN VE KOD-29 VAR'

Mikroçip tedarik sıkıntısı nedeniyle fabrikalar işçi çıkarttı mı?

Böyle bir durumun olduğunu duymadık. Ana sanayide bu nedenden dolayı işten çıkartmalar olmadı ya da işçiler ücretsiz izine gönderilmedi. Fabrikaların üretime ara verdiği zamanlarda işçilere daha çok kısa çalışma ödeneği verildi. Burada da brüt ücretinin yüzde 60'ını almış oldu. Ücretler arasında yine bir hak kaybı yaşandı ki kısa çalışma ödeneği İşsizlik Fonu'ndan karşılandı. Yan sanayide, en az bin fabrikada işçiler yoğun bir şekilde ücretsiz izine çıkarıldı. Pandemiden ve çip krizinden dolayı bazı fabrikalarda seçilerek, bazı fabrikalarda işçilerin yarısı ücretsiz izine çıkarıldı.

Yan sanayide işçiler ücretsiz izine tepki göstermedi mi?

Hak gaspına asıl uğrayan yan sanayiydi. İşçiler arasında bir takım tepkiler oluşmaya başladı. Bu defa patronlar, ücretsiz izini hakkını arayan işçiye uyguladı. Sendika da olmayınca tepkiler bireysel kaldı. Tepkilerin bir kısmı ücretsiz izinle bertaraf edilmeye çalışıldı. Fakat bu süreçte işçilerin birlikte hareket etme eylemi de doğdu. Sendikalaşmada artışın da olduğunu görmeye başladık çünkü yaşanan hak gaspları çok yoğun oldu. Şu anda Bursa'da sendikalaşmak isteyen işçiler var ama karşılarında ücretsiz izin ve Kod-29 dayatması var.

'ÖNÜMÜZDEKİ GÜNLERDE FAZLA MESAİ YAPACAĞIZ'

Bursa'da faaliyet gösteren Oyak Renault ve Tofaş işçileri, mikroçip tedarik sorununu anlattı. 20 yıldır Tofaş'ta çalışan bir işçi, "Araba beyinlerinde bulunan entegrelerde sıkıntı var. Martın son 2 haftası bu sorundan dolayı duruş oldu. Şu an 1,3 Euro 6 motorlu araçlarda sıkıntı var. Diğerlerinde bu sıkıntı yokmuş. Hatta bayramdan sonra fazla mesailer başlayacak deniliyor" diye konuştu.

Şu anda malzemeyle ilgili bir sıkıntının yaşanmadığına ilişkin kendilerine bilgi verildiğini belirten 15 yıllık Tofaş işçisi, "Çip tedarik sıkıntısı doğru olsa bile yönetim bir şekilde kılıfına uyduruyor veya yalanlayabiliyor. Şimdi de üretim tam kapasite. Önümüzdeki günlerde fazla mesainin olacağı dahi konuşuluyor. Bugüne kadar Kısa Çalışma Ödeneği kullandılar" dedi.

'BİRİKMİŞ YILLIK İZİNLERİMİZİ BİTİRMEK İSTİYORLAR'

Oyak Renault fabrikasında 11 yıldır çalışan bir işçi, şubat ayından itibaren her ay birer hafta fabrikada duruşların  olduğunu belirterek, "Zaman zaman bir haftadan fazla duruş olan aylar oldu. Bu sürecin Ağustos'a kadar süreceği konuşuluyor. Fabrika yönetimi yurtdışı parça kaynaklı duruş olduğunu açıkladı. Ancak işler yoğun, seri üretim hız kesmiyor. Bant hızını yükseltmeyi hedefliyorlar" ifadelerini kullandı.

14 yıldır Oyak Renault fabrikasında çalışan bir diğer işçi, şunları aktardı:

"Son günlerde Haziran ortasından Kurban Bayramı dönüşüne kadar revizyon kapsamında duruş olacağı, yıllık izinlerin kullandırılacağı söylentisi dolaşıyor. Ana sebep talepte daralma, ikinci sebep mikroçip sıkıntısı. Haziran sonuna kadar Kısa Çalışma Ödeneği, sonrasında yıllık izinlerimizin kullandırılması hedefleniyor. Amaç birikmiş yıllık izinlerimizi bitirmek."